تبخیر، تهدید خاموش منابع آب استان خوزستان

دکتر احسانی متین مدیر اداره مساحی و سنجش کشت شرکت بهره برداری از شبکه های آبیاری ناحیه شمال خوزستان با ارائه راهکارهایی در جهت حفظ منابع آبی استان خوزستان نوشتند:

استان خوزستان با توجه به شرایط اقلیمی گرم و نیمه‌خشک، یکی از بالاترین نرخ‌های تبخیر سالانه در کشور را دارد. این موضوع برای مدیریت منابع آب و به‌ویژه مخازن سدها اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه به دو بخش پرداخته می‌شود:

میزان تبخیر سالانه آب از مخازن سدهای خوزستان
میانگین تبخیر سالانه در جلگه خوزستان حدود ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ میلی‌متر گزارش شده است.
در برخی نقاط جنوبی و حاشیه تالاب‌ها (اهواز، شادگان، هندیجان)، تبخیر سالانه حتی تا ۴۰۰۰ میلی‌متر نیز می‌رسد.
این مقدار تبخیر به معنای اتلاف قابل توجهی از حجم ذخیره‌شده در مخازن سدها است.
برای نمونه:
سد کرخه (با مخزنی حدود ۷٫۴ میلیارد مترمکعب) سالانه صدها میلیون مترمکعب آب به‌صورت تبخیر از دست می‌دهد.
سد دز و سد کارون ۳ و ۴ نیز با توجه به وسعت سطح مخزن، دچار اتلاف مشابهی هستند.
برآوردها نشان می‌دهد که مجموع تبخیر سالانه از سطح مخازن سدهای استان خوزستان می‌تواند به بیش از ۲ تا ۳ میلیارد مترمکعب در سال برسد که رقمی معادل بخشی از کل مصرف کشاورزی استان است.
کاهش تبخیر می‌تواند امکان تخصیص پایدارتر به شرب، کشاورزی و تالاب‌ها (شادگان، هورالعظیم) را فراهم کند.

اهمیت کنترل و کاهش تبخیر
کاهش اتلاف آب ذخیره‌شده
آب پشت سدها سرمایه حیاتی استان است و هر مترمکعب تبخیرشده به معنای کاهش منابع برای شرب، کشاورزی و صنعت است.
بهبود مدیریت خشکسالی
در سال‌های خشک، حجم مفید ذخیره سدها محدود است و کاهش تبخیر می‌تواند نقش مهمی در تأمین نیازها ایفا کند.
حفظ محیط زیست و تالاب‌ها
کاهش تبخیر به معنای امکان تخصیص آب بیشتر برای تالاب‌های مهمی چون هورالعظیم و شادگان است.

راهکارهای کاهش تبخیر
پوشش‌دهی بخشی از سطح مخزن با صفحات شناور یا مواد کاهنده تبخیر.
ایجاد کمربند سبز و پوشش گیاهی در اطراف مخازن برای کاهش اثر باد.
مدیریت تراز مخزن به‌گونه‌ای که سطح تماس آب با هوا به حداقل برسد (به‌ویژه در ماه‌های گرم سال).
انتقال آب از طریق لوله یا کانال‌های سرپوشیده در بخش‌هایی که امکان‌پذیر است.
استفاده از فناوری نانو مواد (مانند لایه‌های تک‌مولکولی روی سطح آب) که در تحقیقات جدید پیشنهاد شده‌اند.

از جمله روشهای موثر و مستمر برای کاهش تبخیر مخازن سدها استفاده از پوشش‌های شناور می باشد. پوشش‌های شناور ، پوشش‌های فیزیکی یا شیمیایی هستند که سطح آب را می‌پوشانند و تبخیر را کاهش می‌دهند.
ازجمله پوشش‌های شناور، کاربرد ترکیبات پلیمرهای آبدوست جدید است که از نظر زیست محیطی و واکنش های شیمیایی با آب مساله ساز نیست.