کار زیان‌آور کاری است که عوامل فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی و روانی و بیولوژیک باعث بیماری نیروی کار شوند. برای مثال تشعشعات، صدا و امثال آن باعث آسیب به سلامت فرد شود. اما در بحث سختی کار اموری سخت محسوب می‌شوند که با تمهیدات مدیریتی می‌توان در آن‌ها تقلیل ایجاد کرد و آن را به یک نُرم عادی بدل کرد.

به گزارش کارگر ۲۴ به نقل از ایلنا؛ شهرام غریب گفت: از نظر علم پزشکی دمای بدن فردی که در اثر گرما دچار آسیب شده باید در کمترین زمان ممکن به زیر ۴۰ درجه بیاید و به میزان ۳۸ درجه کاهش یابد. ما باید مراقب باشیم که با بالا رفتن دمای بدن به بیش از ۴۰ درجه فرد ناگهان پس از گرمازدگی به کما نرود.

با اوج گیری گرمای تابستان و با شدت یافتن تلفات ناشی از حوادث کار مرتبط با گرمازدگی، هرساله به یکی از موضوعات پرحاشیه در افکار عمومی و جامعه کارگری بدل می‌شود. معمولا تصاویر صحنه‌های بی‌حالی کارگران گرمازده در مناطق جنوبی کشور و در حاشیه کلانشهرهای مرکز عمدتا بخش قابل توجهی از افکار عمومی را در فصل گرما جریحه‌دار می‌کند. اما درباره اینکه «چاره چیست؟» کمتر سخن گفته و شنیده می‌شود. در این رابطه با شهرام غریب (کارشناس ارشد مدیریت HSE و مدرس تخصصی ایمنی در صنایع) به گفتگو نشستیم تا درباره آخرین استانداردها و راهکارها درباره این مسئله اطلاعات بیشتری بدست آوریم:

با توجه به افزایش هرساله حوادث کار ناشی از گرمازدگی، استانداردهای این حوزه چگونه تعریف می‌شود و آیا گاهی نباید کار به جایی برسد که اساسا کار تعطیل شود؟

بحث گرما و گرمازدگی در حوادث کار موضوعی است که مانند سقوط از ارتفاع به عنوان یک حادثه شایع، همیشه محل بحث بوده است. اگر واقع بینانه به ماجرا نگاه کنیم خواهیم دید که ما به هیچ وجه نمی‌توانیم کار را به خاطر گرما آن هم در کشورهایی با موقعیت جغرافیایی مثل ایران تعطیل کنیم. اگر دستورات خاصی مبنی بر اینکه کار در ساعات با هوای خنک‌تر و در شب انجام شود، اشکالی دیگر وارد نیست؛ کما اینکه در بسیاری از صنایع بزرگ نفت و پتروشیمی و گاز جنوب نیز شیفت‌های شب وجود دارد. اما به هرحال گرما نمی‌تواند باعث تعطیل شدن کار شود زیرا گرما در بخشی از طبیعت کشور ما در ایران به ویژه در فصل تابستان است و این گرمای تابستانه در استان‌های جنوبی و کویری به مراتب خطرناک‌تر است.

در این حوزه باید چه تدابیری برای کنترل حوادث اندیشید؟

اساسا در بحث گرما باید به راه‌حل‌های کنترلی اندیشید و فکر کردن در رابطه با اینکه «استاندارد کار باید نهایتا کار در زیر دمای ۴۵ درجه بالای صفر باشد»، تلاشی عبث است. ما باید شرایط کار در گرما را مدیریت کنیم. عمده این تدابیر مدیریتی البته در ایران اجرا نمی‌شود. بحث «آماده‌سازی شخص برای شرایط گرما» بسیار مهم است.

آماده‌سازی شخص برای شرایط گرما بسیار اهمیت دارد و ما هرگز به آن فکر نمی‌کنیم. ما باید افراد را به شرایط گرم عادت دهیم و تلاش کنیم توان افراد در گرما افزایش یابد. کارگران باید ابتدا گرما را ببینند و سپس به سراغ کار فرستاده شوند. بحث بعدی انتخاب نفرات است. ما باید بدانیم که چه کسی را به سراغ کار فرستادیم تا درون هوای گرم کار کنند. افراد دارای سن بالا یا سن پایین، افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای و. . همگی باید از کار در شرایط با گرمای بالا در پروژه‌های صنعتی منع شوند. افراد دارای بیماری‌هایی که باعث می‌شود در شرایط گرم نتوانند محیط را تحمل کنند، باید شناسایی شده و مدیران چنین افرادی را در محیط گرم نباید به کار بگیرند. این یک ایده تقریبا جدید در زمینه مقابله با آسیب‌های ناشی از گرما در محیط کار محسوب می‌شود.

در بحث زمان کار افراد در محیط‌های بسیار گرم نمی‌توان تغییراتی برای جلوگیری از حوادث داد؟

گرما به تنهایی خودش یک عامل آسیب زاست اما برخی حوادث کار دیگر نیز به دلیل فشار جسمی ناشی از گرما رخ می‌دهد زیرا تمرکز را کاسته و خطای نیروی انسانی را افزایش خواهد داد. به همین دلیل زمان شیفت‌های کاری نیز باید کاهش پیدا کند. یک کارگر نباید بیش از نیم ساعت در زیر تیغ آفتاب مستقیم باشد؛ زیرا آن میزان گرما و فشار باعث می‌شود تجهیزات، فلزات و ابزار کار و قسمت‌های مختلف ابنیه‌ی کار مثل داربست و پله و… تا حد بسیار زیادی داغ شوند و این احتمال وقوع حوادث کار را زیاد می‌کند.

چه تجهیزات و ملزوماتی در این زمینه باید در اختیار کارگران باشد؟

مواردی مثل آب و آب لیمو حتما باید در اختیار کارگران به طور مرتب باشد. وجود یک الزام دستوری و رفتاری باید در این زمینه باشد. جدا از الزام به مصرف آب به طور مرتب، باید به این دلیل که در گرمای بسیار زیاد تعریق پوست چند برابر شده و به مرور منافذ پوست بسته می‌شود، توصیه شود. لذا کارگر هر قدر هم خسته باشد در پایان روز کاری حتما باید دوش بگیرد تا برای تنفس پوستش برای فردا آماده باشد و اگر منافذ پوست در اثر رسوبات تعریق روز قبل بسته باشد، امکان گرمازدگی و آسیب‌های شغلی ناشی از گرما بسیار بیشتر خواهد شد.

عرق کردن بدن یک مکانیزم طبیعی مقاومت جسم انسان در برابر گرماست و اگر عمل تعریق درست صورت نگیرد، شخص آسیب خواهد دید. خود بحث خنک‌سازی فرد گرما زده بسیار مهم است. باید به فرد در لحظه کمک‌رسانی شود و تلاش شود که دمای بدنش کاهش یابد. ضمن اینکه ملزوماتی توسط مدیران پروژه‌ها یا کارفرمایان باید تهیه شود که اوج شدت کار یا در بازه زمانی عصر انجام شود و یا در بازه زمانی اول صبح صورت بگیرد. چنین اقدامات حمایتی باعث کاهش حجم آسیب به کارگران می‌شود. از نظر علم پزشکی دمای بدن فردی که در اثر گرما دچار آسیب شده باید در کمترین زمان ممکن به زیر ۴۰ درجه بیاید و به میزان ۳۸ درجه کاهش یابد. ما باید مراقب باشیم که با بالا رفتن دمای بدن به بیش از ۴۰ درجه فرد ناگهان پس از گرمازدگی به کما نرود.

چه کارهایی در زمان روز کاری در محیط کار نباید انجام شود؟

برنامه ریزی برای سبک عملیات کاری بسیار مهم است. مدیران می‌توانند افراد با مهارت بسیار بالا که در این شرایط نامساعد در مدت زمان بسیار کمتری کار را انجام می‌دهند بر مسند کار بگمارند. هرچه تلاش شود تا پروژه‌هایی که قرار است در فصل تابستان انجام شود در مدت زمان کاری کمتری تمام شود، امکان وقوع چنین آسیب‌هایی کاسته می‌شود. البته برخی پروژه‌ها در ساعات شب و عصر قابل انجام نیست که در مورد آن‌ها نیز باید تدابیر دیگری اندیشید. مثلا عملیات باربرداری با جرثقیل باید در روز باشد و زمان می‌برد. در این زمینه با مدیریت زمان می‌توان در شیفت عصر بخشی از کار را انجام داد و آن عملیات از قبیل کار جرثقیل و جوشکاری خاص با نورپردازی مناسب در ساعاتی غیر از ظهر انجام شود. مجموعه این عوامل باعث می‌شود که بدون تعطیلی پروژه‌ها بتوانیم بر آسیب‌های ناشی از گرما فائق آییم.

آیا کار در فضای گرم جزء کارهای زیان‌آور است یا جزء کارهای سخت دسته‌بندی می‌شود؟ تفاوت عمده این دو چیست؟

کار زیان‌آور کاری است که عوامل فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی و روانی و بیولوژیک باعث بیماری نیروی کار شوند. برای مثال تشعشعات، صدا و امثال آن باعث آسیب به سلامت فرد شود. اما در بحث سختی کار اموری سخت محسوب می‌شوند که با تمهیدات مدیریتی می‌توان در آن‌ها تقلیل ایجاد کرد و آن را به یک نُرم عادی بدل کرد. در بخشی از مشاغل سخت کاری نمی‌توان کرد که آن کار سخت نباشد. برای مثال غواصی در حوزه صنعتی و معادن در عمق کار می‌کنند و در هر شرایطی شرایط‌شان سخت است. مثلا جوشکاری در برخی شرایط سخت محسوب می‌شود و این بستگی به شرایط جغرافیایی و محیطی و شدت خود کار است که آن کار ذیل کار سخت دسته‌بندی شود. کار در ارتفاع بالا یا عمق پایین تنها بخشی از این موارد است.

در زمینه کار زنان در ایران که به دلیل شرایط فرهنگی کار در گرما برایشان دشوارتر است و از نظر بدنی توان متفاوتی از مردان دارند، آیا پروتکل یا دستورالعمل متمایز و خاصی وجود دارد؟ زیرا در سالهای اخیر از آسیب گرما به زنان حتی در محیط‌های بسته گزارش‌هایی ارایه شده است. در این زمینه به نفع زنان چه قوانینی وجود دارد؟

ماده ۷۵ قانون کار به صراحت از حوزه کاری زنان را محدود کرده و اجازه نمی‌دهد زنان به هر کاری دست بزنند. بسیاری از عوامل سخت و زیان‌آور در زمینه کار زنان در خود قانون کار و آیین نامه‌های اجرایی آن منع شده است. مسئله ما در این زمینه بحث قانون نیست بلکه نظارت بر حسن اجرای قانون است زیرا قانون گذار پیش از این اهمیت بحث صیانت از سلامت زنان و تفاوت‌های موجود در زمینه کار سخت و زیان‌آور برای آنان را مدنظر قرار داده است.

ما در زمینه اجرای پروتکل‌های مربوط به کار زنان به ویژه در گرما نیز کمتر ورود کردیم و در این زمینه باید دقت بیشتری شود. به ویژه اینکه سهم زنان در دهه‌های اخیر از مشاغل عملی نیز افزایش یافته است. برای مثال در برخی از کارخانه‌ها که زنان کارگر در آن نسبت به وجود گرمای دائمی و آسیب‌های آن شکایت می‌کنند، باید دید که آیا اساسا این کارگاه‌ها مورد بازرسی قرار گرفتند؟ آیا خود آن کارگران در دوران خدمت خود با وجود ترس از اخراج اقدام به مطرح کردن عمومی فشار کار و عوامل سخت و زیان‌آور آن و حتی شکایت از کارفرما رفتند یا بعد از بازنشستگی اقدام به مطرح کردن مسائل خود کردند؟

این‌ها همه سوالاتی است که در این زمینه مطرح می‌شود. اگر بازرسی انجام شده و گزارشات بی‌اثر بوده، باید شیوه نظارت تغییر یابد. اگر تغییراتی نیز در کارگاه برای خروج از حالت سختی و زیان آوری انجام شده که کافی نیستند، باید تحقیقات عملی بیشتری رخ دهد.

ما می‌دانیم که مقاومت جسمی زنان در شرایط کاری متفاوت از مردان است. شکل پوششی نیز در زنان متفاوت است و این باعث می‌شود گرما بیش از باقی نیروهای کار به آن‌ها آسیب بزند. لذا بحث خنک‌سازی محیط کار و تهویه مناسب در این زمینه برای کارگاه‌های دارای نیروی کار زن بسیار مهم‌تر است. لذا قبل از شروع کار باید در زمینه صدور مجوز کار باید به این عوامل توسط بازرسان توجه شود. اول باید پیش بینی‌ها و ارزیابی‌ها در زمینه محیط کار انجام شود و اگر با آزمون و خطا با مسائل محیط کار برخورد نکنیم، می‌توانیم به مشکلات کارگاه‌ها در این حوزه نیز فائق آییم؛ به ویژه اینکه سایر عوامل آسیب زای دیگر در زمینه ارگونومی، مواد شیمیایی و. . بر زنان بیشتر تاثیر می‌گذارد و مجموعه مشکلات ناشی از کار سخت و عوامل زیان‌آور بر آنان که پرورنده نسل بعدی در بدن‌های خود هستند، بیشتر بر خودشان و جامعه آسیب می‌زند.