کارگران بخوانند/ تشریفات بازگرداندن سفته ضمانت در زمان قطع همکاری

 وبسایت مستر کار ایران نوشت: سفته ضمانت یکی از روش‌های رایج کارفرمایان برای ایجاد تعهد در کارگران است که معمولاً در ابتدای همکاری دریافت می‌شود. اما بازگرداندن این سفته در زمان اتمام کار، همواره محل اختلاف و ابهام میان کارگر و کارفرما بوده است.

آیا کارفرما می‌تواند از بازگرداندن سفته خودداری کند؟ زمان دقیق پس دادن سفته چه موقع است؟ و اگر توافقی در این زمینه نشده باشد، چه باید کرد؟

در چه شرایطی باید سفته ضمانت به کارگر بازگردانده شود؟

در صورتی که کارگر در پایان همکاری، تعهدات خود را به‌درستی انجام داده باشد و کارفرما هیچ‌گونه ادعایی بابت ضرر و زیان یا نقض قرارداد نداشته باشد، کارفرما موظف است نسبت به بازگرداندن سفته ضمانت اقدام کند. اما در عمل، این موضوع در دو حالت اصلی اتفاق می‌افتد:

 حالت اول: زمان مشخصی برای بازگرداندن سفته تعیین نشده است

در این حالت، کارفرما باید همزمان با قطع همکاری و تسویه حساب، سفته ضمانت را مسترد کند. اگر کارفرما از تحویل سفته خودداری کند، کارگر می‌تواند از طریق دفاتر خدمات قضایی و با تنظیم اظهارنامه، درخواست استرداد سفته را مطرح کند و در صورت لزوم، از طریق دادگاه‌های حقوقی اقامه دعوی نماید.

 حالت دوم: زمان بازگرداندن سفته در قرارداد مشخص شده است

در برخی قراردادها، بازه‌ای مشخص برای استرداد سفته تعیین می‌شود؛ مثلاً سه یا شش ماه پس از پایان قرارداد. در این حالت، کارگر باید تا زمان مقرر صبر کرده و سپس درخواست تحویل سفته دهد. در برخی مشاغل حساس یا مرتبط با دارایی‌های کارفرما، این مدت ممکن است طولانی‌تر بوده و در قرارداد درج شده باشد.

اهمیت تعیین تکلیف درباره سفته ضمانت در پایان همکاری

در روابط کاری، سفته ضمانت معمولاً به‌عنوان پشتوانه‌ای برای تضمین حسن انجام کار، رعایت نظم و انضباط کاری یا جبران خسارات احتمالی از سوی کارگر دریافت می‌شود. اما یکی از دغدغه‌های مهم و همیشگی کارگران، تعیین تکلیف این سفته در زمان خاتمه همکاری است. بسیاری از اختلافات میان کارگر و کارفرما به دلیل عدم بازگرداندن این سفته در زمان مناسب شکل می‌گیرد؛ زیرا کارفرما ممکن است به دلایلی از تحویل سفته امتناع کند، حتی زمانی که کارگر هیچ‌گونه تعهد معوق یا تخلفی نداشته باشد. از همین‌رو، لازم است که بازگرداندن سفته ضمانت نه صرفاً به‌صورت شفاهی، بلکه در قالب یک توافق روشن و شفاف در قرارداد کار پیش‌بینی شده باشد تا از اختلافات حقوقی در آینده جلوگیری شود.

وضعیت قانونی در صورت عدم تعیین زمان بازگرداندن سفته

اگر در قرارداد همکاری، هیچ‌گونه زمانی برای بازگرداندن سفته مشخص نشده باشد، عرف حقوقی و رویه قضایی بر این است که کارفرما می‌بایست هم‌زمان با تسویه‌حساب نهایی، نسبت به استرداد سفته اقدام کند. در واقع، شرط نگه‌داشتن سفته تا مدت زمان نامعلوم، از منظر حقوقی قابل پذیرش نیست، مگر اینکه دلایلی قانونی یا قراردادی برای آن وجود داشته باشد. در چنین شرایطی، اگر کارفرما از تحویل سفته خودداری کند، کارگر می‌تواند با تنظیم و ارسال اظهارنامه رسمی از طریق دفاتر خدمات قضایی، خواستار استرداد آن شود. در صورت بی‌توجهی کارفرما به این درخواست، گام بعدی کارگر، اقامه دعوی حقوقی در مراجع صالح قضایی خواهد بود.

شرایطی که در آن زمان بازگرداندن سفته مشخص می‌شود

در بسیاری از موارد، به‌ویژه در مشاغل حساس یا پست‌هایی که دسترسی مستقیم به اسناد، دارایی‌ها یا اطلاعات محرمانه کارفرما وجود دارد، در قرارداد کاری بازه زمانی مشخصی برای استرداد سفته در نظر گرفته می‌شود. به‌طور معمول، این بازه بین سه تا شش ماه پس از خاتمه قرارداد تعیین می‌شود تا در صورت بروز تخلف یا افشای اطلاعات، امکان پیگیری حقوقی برای کارفرما وجود داشته باشد. البته این موضوع نباید بهانه‌ای برای نگه‌داشتن غیرمنطقی و نامحدود سفته باشد. کارگر پس از اتمام این بازه، حق قانونی دارد تا نسبت به بازگرداندن سفته اقدام نماید. بنابراین، لازم است طرفین در زمان انعقاد قرارداد، درباره این موضوع به توافق مکتوب برسند و مفاد آن را به‌وضوح در قرارداد درج کنند.

اثرات عدم بازگرداندن سفته بر روابط کاری و حقوقی

عدم استرداد سفته ضمانت، نه تنها از منظر حقوقی می‌تواند تبعاتی برای کارفرما داشته باشد، بلکه از نظر اخلاق حرفه‌ای نیز بر اعتماد عمومی نسبت به فضای کار تأثیر منفی می‌گذارد. کارگری که بدون تخلف و با تسویه‌حساب کامل، محل کار را ترک می‌کند، شایسته است که تضمین سپرده‌شده خود را پس بگیرد. در غیر این‌صورت، این رفتار می‌تواند مصداق بدعهدی یا حتی سلب آزادی‌های مالی از کارگر محسوب شود. علاوه‌بر این، نگه‌داشتن سفته بدون دلیل موجه، ممکن است نوعی سوءاستفاده از قدرت تلقی شده و کارفرما را در معرض مسئولیت‌های کیفری و مدنی قرار دهد.

اظهارنامه رسمی؛ اولین گام قانونی برای مطالبه سفته ضمانت

زمانی که کارفرما علیرغم پایان همکاری، تسویه‌حساب کامل و نبود هرگونه تعهد معوق، از بازگرداندن سفته ضمانت خودداری می‌کند، کارگر باید از مسیر قانونی برای پیگیری حق خود استفاده کند. نخستین و مؤثرترین گام در این مسیر، ارسال اظهارنامه رسمی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. این اظهارنامه، یک هشدار قانونی و رسمی به کارفرماست که نشان می‌دهد کارگر مطالبه‌ای جدی دارد و در صورت بی‌پاسخ ماندن آن، مراحل قضایی را دنبال خواهد کرد.

در متن اظهارنامه، کارگر باید به‌صورت دقیق اشاره کند که رابطه کاری به پایان رسیده، تسویه‌حساب انجام شده و دلیلی برای نگه‌داشتن سفته وجود ندارد. همچنین باید از کارفرما خواسته شود که ظرف مدت معینی (مثلاً ۱۰ روز) نسبت به تحویل سفته اقدام کند. ثبت و ارسال این اظهارنامه، علاوه بر اینکه پشتوانه مستندی برای کارگر در محاکم قضایی ایجاد می‌کند، معمولاً باعث می‌شود بسیاری از کارفرمایان از ادامه خودداری منصرف شده و موضوع بدون شکایت به دادگاه حل‌وفصل شود.

مدارک و مستندات؛ ابزار اثبات در دعاوی مربوط به سفته

در مواردی که کارفرما به هشدار اظهارنامه توجهی نمی‌کند و کارگر ناچار به طرح دعوای حقوقی برای استرداد سفته می‌شود، مهم‌ترین عامل موفقیت او در دادگاه، ارائه مدارک معتبر و مستند است. این مدارک شامل نسخه قرارداد کار، رسید تسویه‌حساب، فیش‌های پرداخت حقوق، نامه‌های رسمی پایان همکاری، و حتی نسخه‌ای از اظهارنامه ارسالی است. هرچه کارگر بتواند بیشتر اثبات کند که تمام تعهدات خود را انجام داده و کارفرما دلیل موجهی برای نگه‌داشتن سفته ندارد، احتمال پیروزی او در دعوی بیشتر خواهد بود.

همچنین اگر سفته به‌صورت رسمی و با ذکر علت دریافت شده باشد (مثلاً در قرارداد قید شده باشد که بابت ضمانت حسن انجام کار است)، این نکته نیز در تفسیر قضایی بسیار تعیین‌کننده است. در مقابل، کارفرمایی که هیچ‌گونه سندی دال بر تخلف یا خسارت از سوی کارگر ندارد، نمی‌تواند به‌طور قانونی از استرداد سفته امتناع کند و دادگاه حکم به تحویل آن خواهد داد.

وظایف کارفرما برای تحویل امن سفته

کارفرما در قبال دریافت سفته از کارگر، مسئولیتی حقوقی و اخلاقی دارد. سفته ضمانت، صرفاً یک ابزار اطمینان برای کارفرما است و پس از پایان همکاری، باید در شرایطی امن و محترمانه به کارگر بازگردانده شود، مگر اینکه تخلفی ثابت‌شده از سوی کارگر صورت گرفته باشد.

در زمان بازگرداندن سفته، کارفرما موظف است:

تحویل حضوری و دریافت رسید مکتوب: بهترین و حرفه‌ای‌ترین روش تحویل، حضور کارگر در محل کار یا دفتر شرکت و تحویل فیزیکی سفته با دریافت رسید امضاشده از کارگر است. این رسید، مدرکی مهم برای هر دو طرف خواهد بود.

عدم نگه‌داشتن سفته بدون دلیل قانونی: نگه‌داشتن سفته تنها در صورتی مجاز است که خسارتی ثابت‌شده یا تعهدی اجرا نشده از سوی کارگر وجود داشته باشد. در غیر این صورت، نگه‌داری سفته می‌تواند مشمول سوءاستفاده از سند تجاری تلقی شود.

اطلاع‌رسانی کتبی در صورت وجود اختلاف: اگر کارفرما مدعی باشد که دلیلی برای عدم استرداد سفته وجود دارد، موظف است این موضوع را به‌صورت کتبی به کارگر اعلام کند و مستندات مربوط به تخلف یا خسارت را ارائه دهد.

عدم استفاده ابزاری از سفته: استفاده از سفته به‌عنوان ابزار تهدید یا گرو نگه‌داشتن کارگر، نه‌تنها غیراخلاقی بلکه غیرقانونی است و می‌تواند منجر به تعقیب قضایی کارفرما شود.

جمع‌بندی: راه‌حل، شفافیت و مستندات است

موضوع بازگرداندن سفته ضمانت، یکی از مهم‌ترین چالش‌های روابط کاری در ایران است. این سند که با هدف ایجاد اعتماد میان کارگر و کارفرما ارائه می‌شود، گاه به‌دلیل ناآگاهی از حقوق قانونی، به ابزاری برای فشار یا اختلاف تبدیل می‌گردد. آنچه می‌تواند از بروز چنین تعارض‌هایی جلوگیری کند، شفاف‌سازی در ابتدای همکاری، درج دقیق شرایط بازگرداندن سفته در قرارداد و مستندسازی تمامی تعاملات کاری است.

برای کارفرما، داشتن رویه‌ای مشخص و حرفه‌ای در خصوص اخذ و استرداد سفته، از بروز دعاوی قضایی پرهزینه جلوگیری می‌کند. برای کارگر نیز آگاهی از حقوق قانونی و استفاده از ابزارهایی مانند اظهارنامه رسمی و مراجعه به مراجع قانونی، می‌تواند از تضییع حقوقش جلوگیری کند.

در نهایت، روابط کاری موفق، بر پایه اعتماد، احترام متقابل و رعایت قانون شکل می‌گیرد. سفته، اگرچه سندی مالی است، اما بیش از آن، نماینده یک رابطه انسانی و حرفه‌ای است که باید با نهایت دقت و شفافیت مدیریت شود.